Het enigma Annibale Bugnini

Aartsbisschop Annibale Bugnini, die op 3 juli 1982 stierf, wordt in de necrologie van het blad "The Times" beschreven als "een van de meest opmerkelijke personen onder de Vaticaanse diplomaten." Het is echter meer dan een verbloeming, wanneer we voor de carrière van Bugnini slechts de term opmerkelijk gebruiken. Er is geen twijfel mogelijk dat de hele Katholieke geest van de Romeinse Ritus door de liturgische hervorming die op het Tweede Vaticaans Concilie volgde, grondig veranderd is. Pater Bugnini was de meest invloedrijke figuur in de realisatie van deze hervorming die hij zelf in 1974 beschrijft als de "meest belangrijke verovering van de Katholieke Kerk."

Aartsbisschop Bugnini is 1912 in Italië geboren en in 1936 tot priester gewijd in de Congregatie van de Heilige Vincentius. Tien jaren stond hij in een parochie, totdat hij in 1947 actief werd op het gebied van de liturgische studies. In 1948 wordt pater Bugnini door Pius XII aangesteld in de Commissie voor de Liturgische Hervorming en in 1956 als raadgever van de Congregatie voor de Riten. Het is merkwaardig om vast te stellen hoe Paus Pius XII door modernisten omgeven was. Wolven in schaapsvacht zijn het! In 1957 wordt pater Bugnini benoemd tot professor voor liturgie aan de universiteit van Lateranen.

In 1960 wordt pater Bugnini op een positie geplaatst, die hem in staat stelt een doorslaggevende invloed op de toekomstige liturgie uit te oefenen: hij is benoemd tot secretaris van de Voorbereidende Commissie voor de Liturgie. Hij is de leidinggevende geest bij het samenstellen van het voorbereidend schema, het werkdocument dat de concilievaders zou dienen voor latere discussie. Door zijn bewonderaars wordt dit het "Bugnini schema" genoemd. De Constitutie over de Liturgie waarvoor de concilievaders hebben gestemd is in wezen terug te brengen op pater Bugnini.

Enkele weken na zijn zegeviering wordt pater Bugnini ontslagen als professor van de Lateranen universiteit en eveneens uit zijn post als secretaris van de voorbereidende commissie. Het ontslag van een belangrijke persoon als die van pater Bugnini is niet mogelijke zonder de toestemming van Paus Johannes XXIII, en ook al werden de redenen voor dit ontslag nooit bekend gemaakt, ze moeten van zeer serieuze aard zijn geweest.

Op 4 december 1963 was de Constitutie over de Heilige Liturgie het eerste document waarover de vaders van het concilie stemden. De commissie die de concrete stappen zou ondernemen om de constitutie ten uitvoer te brengen werd in 1964 opgericht. Met een gebaar dat niemand kan begrijpen benoemt Paus Paulus VI de man aan wie zijn voorganger Johannes XXIII ontslag heeft gegeven uit zijn functie van secretaris van de voorbereidende commissie, tot secretaris van de uitvoerende commissie ‘Consilium'.

Pater Bugnini was nu in de machtspositie om de Constitutie over de Liturgie uit te leggen, en wel op die manier die hijzelf in zijn hoofd had bij de opstelling van de concilietekst. Consilium had alleen een raadgevende functie en de veranderingen die Consilium voorstelde moesten worden goedgekeurd door de Romeinse Congregaties. Op 8 mei 1969 voegt Paus Paulus VI Consilium bij de Congregatie voor de Goddelijke Eredienst en benoemt pater Bugnini tot secretaris van deze congregatie.

Bugnini is nu machtiger dan ooit. Op deze plaats heeft hij alle mogelijkheden om de veranderingen van de liturgie door te zetten. Zijn diensten worden in 1972 door de Paus beloond door zijn consecratie tot aartsbisschop. In 1974 kan hij zelf zeggen dat de hervorming van de liturgie een "belangrijke verovering voor de Katholieke Kerk" is en hij kondigt aan dat de hervorming op het punt stond haar eindstadium te bereiken: "De aanpassing van de Romeinse vorm van de liturgie aan de gebruiken en de mentaliteit van de particuliere kerken." In India ging deze aanpassing zo ver dat de mis meer op een hinduïstische rite dan op de Katholieke mis leek.

In juli 1975, op het toppunt van zijn roem, wordt aartsbisschop Bugnini op staande voet ontslagen. Hij wordt ontslagen en benoemd tot pronuntius in Iran, en zijn Congregatie aangesloten bij de Congregatie voor de Sacramenten.

De geruchten dat aartsbisschop Bugnini een vrijmetselaar was, werden door het Vaticaan nooit bevestigd en ook nooit tegengesproken. De priester die het dossier ‘Bugnini' had samengesteld antwoordde op de vragen naar de redenen voor dit ontslag: "Ik betreur het, maar ik kan niet op uw vraag antwoorden. Het geheim is groot en het moet een geheim blijven. Het simpele feit dat hij op staande voet van zijn post is ontslagen is voldoende. Het betekent dat de argumenten meer dan overtuigend waren."