Benedetto XVI - Pensieri sull'Europa - 15 oktober 2012

Paus Benedictus XVI – Het spreekt vanzelf dat Europa vandaag veel gewicht legt op de wereld, hetzij economisch, cultureel of intellectueel. En in verhouding met dat gewicht, heeft het een grote verantwoordelijkheid. Maar Europa moet, zoals u zegt, nog zijn volle identiteit vinden om in overeenstemming met zijn verantwoordelijkheid te kunnen spreken en optreden. Het probleem is vandaag volgens mij niet meer de nationale verscheidenheid. Het gaat om een verscheidenheid die God zij dank, geen verdeeldheid meer is. De volken blijven bestaan in hun verscheidenheid qua cultuur, humaniteit en temperament: dat vormt de complementaire rijkdom waaruit een grote symfonie van culturen ontstaat. Fundamenteel, is het één gemeenschappelijke cultuur. Het probleem van Europa om zijn identiteit te vinden, lijkt mij te komen uit het feit dat wij in Europa vandaag twee zielen hebben. De ene is de abstracte, antihistorische rede, die alles wil beheersen omdat zij zich boven alle culturen waant. Een rede die zich tenslotte zelf heeft uitgevonden en die zich van alle tradities en culturele waarden wil losmaken ten gunste van een abstracte rationaliteit. De eerste rechtsuitspraak van Straatsburg ging over het kruisbeeld; dat was een voorbeeld van deze abstracte rede die zich van alle tradities, zelfs de geschiedenis, wil bevrijden. Maar zo kan men niet leven. Meer nog, de “pure rede” wordt zelf geconditioneerd door een bepaalde historische situatie en kan slechts in die context bestaan. De andere ziel van Europa zou men Christelijk kunnen noemen: zij staat open voor al wat redelijk is, zij heeft de stoutmoedigheid van de rede en de vrijheid van de kritische rede geschapen, maar blijft verankerd in de wortels die aan de oorsprong liggen van dit Europa, die het opgebouwd hebben op de grote waarden, intuïties en visie van het Christelijk Geloof. Zoals u zei, het is vooral in de oecumenische dialoog tussen de Katholieke Kerk en de orthodoxe en protestantse kerken, dat deze ziel een gemeenschappelijke uitdrukking moet vinden en dat zij deze abstracte rede ook moet ontmoeten, dat wil zeggen zij moet de kritische vrijheid van de rede aanvaarden en bewaren ten overstaan van wat zij kan doen en gedaan heeft, zij moet ze in praktijk brengen, concreet maken op grond van en in samenhang met de grote waarden die het christendom ons gegeven heeft. Het is maar in deze synthese dat Europa kan wegen op de interculturele dialoog van de mensheid van vandaag en morgen, want een rede die zich losgemaakt heeft van alle culturen kan geen interculturele dialoog aangaan. Alleen een rede die een historische en morele identiteit heeft, kan ook tot anderen spreken, een “interculturaliteit” nastreven waarin iedereen een plaats heeft en een fundamentele eenheid kan vinden in deze waarden die de wegen voor de toekomst, voor een nieuw humanisme kunnen openen: dat moet ons doel zijn. En voor ons ontspringt dit humanisme juist aan de grote idee van de mens naar Gods beeld en gelijkenis.